Dördivan’da Kullanılan ”Ağnın” Kelimesi Üzerine

Dörtdivan, eski Anadolu Türkçesi özelliklerinden bir kısmını günlük konuşma dilinde yaşatan yerlerden birisidir. Burada konuşulan Türkçenin, kendine bazı özellikleri Evliya Çelebi’nin de dikkatini çekmiş ve seyyahımız burada kullanılan kelimelerden bir kısmını derleyip Seyahatnâme’de bunlara yer vermiştir. Biz bu hususa çeşitli yazılarımızda dikkat çektiğimiz için burada uzun uzadıya durmayacağız.

Bizim bu yazıda söz konusu etmek istediğimiz asıl husus Dörtdivan’da yaygın bir biçimde kullanılan “ağnın” kelimesidir. Bu kelime tam olarak günlük dilde çoğu zaman karşımıza çıkmaktadır. “Ağnın” kelimesi sevgi ve saygı ifadesi olmak yanında tam olarak “abisinin” anlamına gelmektedir. Fakat burada akla şöyle bir soru gelmektedir:

Bu iki kelime arasında nasıl bir ilgi olabilir?

“Abi” kelimesi bilindiği üzere “Ağabey” kelimesinin değişmiş şeklidir. Dörtdivan’da bu kelimenin zaman zaman “abisinin” şeklinde kullanıldığı görülür. Yani bir bakıma saygı, sevgi, hitap anlamı taşıyan bu ifadenin taşıdığı fonksiyon “abıcanın” (amcaya abıca denir), “ağanın” gibi kelimelerde de kullanılır.

İşte Dörtdivanlılar, bu “ağabey” kelimesindeki “ağa” ifadesini bugün günlük dilde yaşatmaya devam ediyorlar. Sona gelen iyelik eki bizim günlük dilde birine hitap ederken kullandığımız ve sevgimizi ifade anlamında “babası”, “annesi”, “teyzesi”, “dedesi” kelimelerinde görüldüğü üzere aynıdır. “Ağanın” da sona bir de vasıta eki olarak “n” gelmektedir. Tabi burada kelimenin bu işin ehli tarafından daha detaylı bir şekilde incelenmesi gerektiğini belirtmek gerekir.

Dolayısıyla “ağnın”, yukarıda söz konusu edilen kelimelerde görüldüğü üzere aslında bir saygı, sevgi, hürmet ve nihayet bir hitap kelimesidir. Bu kelimenin “ağanın” biçiminde olduğu ve ikinci “a” harfinin “ğ” sebebiyle yutulduğu ortadadır. Bunun telaffuz olarak “ânın” şeklinde görüldüğünü de burada belirtmek isteriz.

Sonuç olarak biz burada Dörtdivan’da zengin bir şekilde kullanılan ve Türkçenin tarihî dönemlerinin hatırasını ve izlerini taşıyan bir kelimeyi söz konusu etmeye çalıştık. Bunların sayısı daha da fazladır ve elbette bu kelimeler incelenmeyi hak etmektedir. Biz de Dörtdivan’a has bazı kelimelere bu yazılar vesilesiyle dikkat çekmeye devam edeceğiz.